Kayıp memleketin sesi - Karamanca türküler

Karamanlıların Ezgisi, Sözleri ve Sazıyla Göç Hikayesi Karamanlılar… İç Anadolu’nun bağrında, Konya’dan Kayseri’ye, Nevşehir’den Sivas’a uzanan bir coğrafyada yaşayan Ortodoks Hristiyan Türklerdi. Ama onlar sıradan bir topluluk değildi; Rumca bilmez, günlük hayatlarında ve dini törenlerinde yalnızca Türkçe konuşurlardı. Hatta Türkçeyi, Grek harfleriyle yazarak kendi dillerini oluşturmuşlardı: Karamanca. Murat Ay’ın “Karaman’ın Ezgisi Sözümüz Sazımız” adlı kitabında yer alan arşivlerden derlenen bilgiler, Karamanlıların müzikleriyle göç hikayesini gözler önüne seriyor. 1923 yılında, nüfus mübadelesi gereği Karamanlılar, Ortodoks olmaları sebebiyle Rumlardan sayıldı ve Türkiye’den Yunanistan’a, Kavala yakınlarındaki köylere zorunlu olarak göç etmek zorunda kaldı. Mübadeleye uğrayan Karamanlılar, Türkiye’de bıraktıkları evlerini, topraklarını ve sevdiklerini unutamadı. Türkçe konuşan bu göçmenler, Yunanistan’da Yunanca bilmedikleri için çok zorlandı, yeni halk tarafından horlanınca kendi aralarında evlenip yaşamaya devam ettiler. Mihalis Papakonstantinos’un hatırladığı gibi, küçük yaşta gördüğü bu insanlar, sadece Türkçe konuşuyordu ve farklı isimlere sahipti. Onları izlerken yaşadığı hayranlığı anlatıyor: "Büyükannemler verip verdiği İsaak isimli bir oğlandı. Klio isimli bir kız vardı; hep Türkçe konuşurlardı. Türkçe lafını duydukları zaman, orada bıraktıkları evlerini hatırlayarak saatlerce ağlarlardı." Nevşehirli Aleko, mübadillerin Yunanistan’da maruz kaldığı baskıları şöyle özetliyor: "Biz Türkçe konuşurduk. Rum mektebinde biraz Rumca öğrenmiştim. Ama okul dışında hep Türkçe konuşurduk… Buradaki hükümet bize zeybek türkülerini ve saz çalmayı yasak etti." Kosmas Çekmezoğlu’nun Karamanca yazdığı destan, Karamanlıların acısını, kayıplarını ve göç sonrası yalnızlıklarını çarpıcı biçimde anlatıyor: "Kapattık mektebi, ekisliyaları  Çalmaya başladık kabanalar (çanlar) Mezarlara gömdük ikonaları Orada bıraktık ana babaları…" Karamanlılar, müzik ve türkülerle hem hüzünlerini hem de özlemlerini yaşatmış. “Karaman’a Giderken” türküsü, gurbetin acısıyla “Karaman’dan Gelirken”e dönüşmüş; her notasında memleket hasreti var. Anastasia Çakırbaloğlu’nun seslendirdiği türküler, “Atlarım depe depe geldiler… Anamın elinden beni aldılar” gibi dizelerle hem göçün hem de kayıpların izini sürüyor. Bireysel bellekler, sonraki nesillere de taşındı. Mübadillerin çocukları ve torunları, 1960’lı yıllardan kalma halk oyunları, kaşık havaları ve teflerle dolu eğlenceleri hatırlıyor. “Kamayı Vurdum Yere”, “Leyleğim”, “Taş Kemerli”, “Gesi Bağları” gibi türküler, yürekleri ısıtan tatlı ezgiler olarak hâlâ kulaklarda çınlıyor. Bugün Karamanlılar’ın sayısı Yunanistan’da 1,5 milyon civarında tahmin ediliyor. Ama onların Karamanca türkülerle örülmüş kültürü, ezgisi ve sözü, Türkiye topraklarında hâlâ yaşatılıyor. “Altın tasta gül kuruttum, Yari sinemde uyuttum…” sözleriyle başlayan türküler, hem bir hüzün hem de bir kültürel miras olarak yankılanmaya devam ediyor. Karamanlılar, tarih boyunca Anadolu’da yaşamış, kültürünü ve dilini korumuş, müziğiyle göçün acısını unutturmamış bir topluluk. Onların hikayesi, sadece bir göç hikayesi değil; sözün, sazın ve ezginin bir kimlik haline geldiği, nesiller boyunca taşınan bir hafızanın da hikayesidir.