1923'ten 2018'e 95 yıllık süreçte kaç kez hükümet kuruldu, bu süre zarfında hangi şehir kaç kere hangi bakanlıkla temsil edildi, yürütmede en çok söz sahibi iller hangileriydi, ülkenin değişen siyasi ve sosyal şartları kabineye nasıl yansıdı, kadınların kabinedeki oranı ne ?.. Pazar SABAH'tan özel araştırma…
24 Haziran seçimlerinin ardından Türkiye parlamenter sistemi ardında bırakıp Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçti. Artık parlamenter sistemimizde hükümetleri kuran, bakanları seçen başbakanlık makamı yok. Türkiye yeni bir sistemle yoluna devam ederken bir sürü düzenleme ve yönetimsel değişiklik de hayatımıza hızlı bir şekilde giriyor.
Peki, 1923'ten 2018'e 95 yıllık süreçte kaç kez hükümet kuruldu, bu süre zarfında hangi şehir kaç kere bakan çıkardı, yürütmede en çok söz sahibi iller hangileriydi, değişen siyasi ve sosyal şartlar kabineye nasıl yansıdı, kadınların kabinedeki oranı ne ?.. Pazar SABAH olarak bu soruların peşine düşüp cumhuriyet tarihi boyunca kurulan 65 hükümeti mercek altına aldık ve özel bir araştırma yaptık.
KARAMAN’IN BAKANLARI
Hükümetlerde Karaman milletvekili olarak iki isim görev yaptı. Ak Parti’den Lütfi Elvan hükümetlerde Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanı, Başbakan Yardımcılığı ve iki defada Kalkınma Bakanı olarak görevlendirildi.
Karaman milletvekili olarak diğer bir isim Fikret Ünlü ise Spordan Sorumlu Devlet Bakanı olarak hükümetde görev aldı.
Karaman’lı ve İstanbul milletvekili olarak meclise giren Ömer Dinçed, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Milli Eğitim Bakanlığı, yine Karaman’lı İstanbul’dan meclise seçilen Nimet Baş Milli Eğitim Bakanı, Karaman’lı olup, Anavatan Partisinden milletvekili Işın Çelebi’de bakanlık yapan isimler olarak dikkat çekti. Nimet Baş
ARAŞTIRMA NASIL YAPILDI?
- Araştırmada TBMM'nin internet sitesindeki veriler kullanıldı.
- Esas olarak bakanların seçildiği iller dikkate alındı, bakanların memleketlerine bakılmadı. Örneğin, Aydınlı bir vekil İstanbul'dan aday olup milletvekili seçilmiş ve İçişleri Bakanlığı makamına gelmişse İstanbul bir adet İçişleri Bakanlığı çıkarmıştır şeklinde kabul edildi.
İşte Başkan Erdoğan'ın yeni kabinesindeki isimler
- Araştırmada hangi şehrin hangi bakanlıktan kaç 'defa' çıkardığına bakıldı. Yani, İsmet İnönü 10 defa başbakan olup hükümet kurma yetkisine sahip ğu için Malatya da 10 kere başbakan çıkarmış olarak sayıldı.
- 1923'ten 2018'e 95 yıllık süreçte 50'nin üzerinde bakanlık ğu görüldü. Araştırmanın sonunda bakanlıkların sayısı 28'e düşürüldü. Bu azaltma işlemi yapılırken de bakanlıkların tarihçelerinden yararlanıldı. Örneğin geçmişte Bayındırlık Bakanlığı ile İmar İskan Bakanlığı iki ayrı bakanlıktı. Sonra Bayındırlık ve İskan Bakanlığı adıyla birleştiler. Bu bakanlığın adı daha sonra Çevre ve Şehircilik Bakanlığı . Araştırmada Bayındırlık, İmar İskan, Bayındırlık ve İmar İskan bakanlıklarından elde edilen veriler Çevre ve Şehircilik Bakanlığı kategorisinde, tarihsel gelişimine uygun olarak toplandı.
- Araştırma yapılırken sadece halkın oyuyla kabinede yer almış bakanlar dikkate alındı. Dışardan atamalarla kabineye giren ve temsil özelliği bulunmayan bakanlar araştırma dışı tutuldu.
Başkan Recep Tayyip Erdoğan'ın açıkladığı yeni kabine listesi Türkiye tarihine geçti!
- 65 hükümetten 3'ü bu araştırmaya dahil edilmedi. Bunlar, 27 Mayıs 1960 askeri darbesinin ardından Cemal Gürsel başkanlığında kurulan, partiler üstü, teknokrat 24. ve 25. hükümetler ve 12 Eylül 1980 darbesinin ardından ülkeyi üç yıldan fazla yönetmiş , herhangi seçilmiş bir vekilin yer almadığı 44. Bülend Ulusu hükümeti.
- Buna karşın 12 Mart 1971 muhtırasının ardından Nihat Erim'in kurduğu 33 ve 34. hükümetler, Ferit Melen'in kurduğu 35. hükümet, Naim Talu'nun kurduğu 36. hükümet ile Sadi Irmak'ın kurduğu 38. hükümet, içinde atanmış birçok bakan barındırmasına karşın seçilmiş vekillere de yer verildiği için araştırmaya dahil edildi.
- Başbakan yardımcıları aynı da devlet bakanı ya da Dışişleri Bakanı kları için toplam kabine üyesi sayısı hesaplanırken yardımcılar bir kez daha sayılmadı ve 1618 bakanlar kurulu üyesi ğu görüldü. 1618 ismin 388'i ise devlet bakanı.
İSTANBUL, İZMİR VE ANKARA REKABETİ CUMHURİYET TARİHİ BOYUNCA NASIL DEĞİŞTİ?
Bugünden bakıldığında üç büyükler olarak nitelendirilen İstanbul, İzmir ve Ankara'nın yürütmedeki baskınlığı şaşırtıcı gelmeyecektir. Ama cumhuriyet tarihi boyunca bu hep böyle değildi.
1923-1950 arasında en çok bakanlık elde eden il İzmir. 49 kere bakan çıkarmış. İzmir'i 28 kez bakan çıkaran İstanbul takip ediyor. Ankara ise 27 yılda sadece 4 bakan ile hükümetlerde temsil edilmiş. Öyle ki o yıllarda Adana, Çankırı, Diyarbakır, Manisa, Sivas gibi iller Ankara'dan daha fazla bakan çıkarmış iller.
1960'a gelindiğinde tabloda bir değişiklik yok. İzmir 64 bakanlık ile liderliğini sürdürüyor. İstanbul 45 bakanlık ile ikinci. Ankara ise 10 yılda 8 bakanlık daha elde ederek toplam bakanlık sayısını 12'e çıkarmış.
1980'de ise, hükümetlerde 85 kez bakanlık elde eden İstanbul liderliği İzmir'den alıyor. İzmir ise 81. bakanlığına ulaşarak ikinci oluyor. 1960'tan sonra Ankara'nın yıldızı parlıyor ve 1980'e gelindiğinde toplam bakanlık sayısını 40'a yükseltiyor.
2002'de İstanbul liderlikteki farkı artırıyor, 166. bakanlığına ulaşıyor. İzmir ise 122 bakanlık ile İstanbul'u takip ediyor. Ankara ise bakanlık sayısını 55'e yükseltiyor. 2018 itibarıyla son durum ise şöyle: İstanbul 202, İzmir 130 ve Ankara ise 94 kez bakan çıkarmış.
EN ÇOK BAKANLIK ÇIKARAN 10 İL
Üç büyükler İstanbul, İzmir ve Ankara dışında 95 yılda hangi iller öne çıkıyor? 40'tan fazla bakanlık elde eden illeri sıraladığımız tablo ortaya çıkıyor: Bursa (56), Adana (52), Konya (49), Aydın (47), Manisa (46), Gaziantep (44), Trabzon (42).
6 İL'DEN HİÇ BAKAN ÇIKMADI
Cumhuriyet tarihi boyunca hiç bakan çıkarmamış yedi il var. Bunlar Adımayan, Hakkari, Tunceli, Kilis, Karabük, Iğdır ve Ardahan. Iğdır ve Ardahan 1992; Kilis ile Karabük'ün 1995'te il kları düşünülürse bu sonuçları çok da tuhaf karşılamamak gerek. Ama Adıyaman, Tunceli ve Hakkari'nin 95 yıl boyunca bakan çıkaramamaları siyasi tarihimiz açısından şaşırtıcı bir bilgi.
EN AZ BAKANLIK ÇIKARAN İLLER
Muş 1, Kırşehir 2, Bilecik, Uşak, Siirt, Nevşehir 3'er kez, Kırklareli ise 4 defa bakan çıkararak cumhuriyet tarihi boyunca en az bakana sahip iller olarak öne çıkıyor.
BAŞBAKANLAR İSTANBUL'DAN YARDIMCILARI ANKARA'DAN
Araştırma sonucunda Türkiye'de en fazla başbakan çıkaran ilin İstanbul ğu görülüyor. İstanbul cumhuriyet tarihi boyunca 18 kez başbakan çıkarıyor. Recep Tayyip Erdoğan, Turgut Özal, Tansu Çiller, Bülent Ecevit, Adnan Menderes, Ali Fethi Okyar, Recep Peker, Refik Saydam İstanbul milletvekili olarak parlamentoya girdiklerinde hükümeti kurma görevlerini yerine getiren başbakanlar.
Başbakan yardımcılığı konusundaysa Ankara öne çıkıyor. Bugüne Ankara 13 defa başbakan yardımcısı çıkaran ilimiz ve bu alanda ilk sırada. İkinci ise 11 defa başbakan yardımcı çıkaran İstanbul. Dolayısıyla eldeki veriler ışığında Türkiye'yi İstanbul yönetiyor, Ankara da yardımcı oluyor demek mümkün.
95 YILDA, KIYASIYA İSTANBUL-İZMİR REKABETİ
95 yıllık parlamenter sistemin en çok bakan çıkaran iki ili İstanbul (202) ve İzmir (130) arasında bazı bakanlıklarda hakikaten esaslı bir rekabet söz konusu. Örneğin Dışişleri Bakanlığı… 1923-1950 arasında İzmir'in (9) İstanbul (2) karşısında bir ağırlığı var. 1950'den sonra ise İstanbul aradaki makası kapatıyor. 1980'e gelindiğinde İzmir 9 kez, İstanbul ise 7 defa bakan çıkarmış durumda. Fakat buna rağmen İzmir liderliği bırakmıyor. 2018 itibarıyla durum şöyle: İzmir 11, İstanbul 10 defa bakan çıkardı.
Keza Milli Eğitim Bakanlığı'nda da benzer bir durum söz konusu. 1980'e İzmir'den 10, İstanbul'dan ise 4 defa bakan çıkarken, 2018'e gelindiğinde iki il arasındaki durumun 10'ar kez ile eşitlendiği görülüyor.
Bunların haricinde, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı'nda İstanbul 9 defa, İzmir ise 7 defa kabine üyesi verirken Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı'nda da 6'ya 5 şeklinde İzmir üstünlüğü bulunuyor. Önemli bakanlıklardan bir diğeri Kültür ve Turizm'de ise İstanbul'un İzmir'e bir nebze üstünlük kurduğu yorumu yapılabilir. İstanbul 11 defa Kültür ve Turizm Bakanı çıkarırken onu takip eden İzmir'den 7 bakan çıkmış durumda.
KADIN BAKANLARIN ORANI YÜZDE 2
Cumhuriyet tarihinin ilk kadın bakanı Türkan Akyol olarak bilinir. Fakat 33. hükümette Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı olarak görev alan Akyol, seçilmiş değil, 12 Mart sonrası TBMM dışından atanmış bir isim. İlk seçilmiş kadın bakan ise 46. hükümette Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı olarak görev alan İmren Aykut.
1923'ten 2018'e kabineye 40 kez kadın bakan girmiş. Bu 40 ismin 8'i seçilmiş değil, atanmış bakanlar. Devlet bakanlıkları, içişleri, dışişleri, aile bakanlığı başta olmak üzere birçok bakanlığı üstlenen kadın bakanların seçim bölgelerinde ise İstanbul'un üstünlüğü görülüyor. İstanbul'dan 12 defa kadın bakan seçilirken Nimet Baş altı yıl bakanlık yaparak en uzun süre bu görevdAntalya kadın olarak öne çıkıyor.
Temsil gücü toplam kadın bakanların sayısını (32) toplam kabine üyesi sayısına (1618) oranladığımızda ise vahim bir tabloyla karşılaşıyoruz. Öyle ki kadın bakanların toplam sayıya oranı sadece yüzde 2.
1923-2018 HANGİ İL, KAÇ KERE BAKAN ÇIKARDI
Adana 52
Adıyaman 0
Afyon 27
Ağrı 8
Amasya 8
Ankara 94
Antalya 24
Artvin 9
Aydın 47
Balıkesir 24
Bilecik 3
Bingöl 6
Bitlis 8
Bolu 16
Burdur 8
Bursa 56
Çanakkale 17
Çankırı 20
Çorum 6
Denizli 14
Diyarbakır 28
Edirne 10
Elazığ 16
Erzincan 12
Erzurum 29
Eskişehir 32
Gaziantep 44
Giresun 13
Gümüşhane 12
Hakkari 0
Hatay 10
Isparta 15
Mersin 24
İstanbul 202
İzmir 130
Kars 8
Kastamonu 13
Kayseri 32
Kırklareli 4
Kırşehir 2
Kocaeli 26
Konya 49
Kütahya 28
Malatya 23
Manisa 46
K. Maraş 11
Mardin 13
Muğla 23
Muş 1
Nevşehir 3
Niğde 14
Ordu 14
Rize 22
Sakarya 16
Samsun 37
Siirt 3
Sinop 9
Sivas 31
Tekirdağ 17
Tokat 14
Trabzon 42
Tunceli 0
Şanlıurfa 13
Uşak 3
Van 10
Yozgat 14
Zonguldak 31
Aksaray 1
Bayburt 3
Karaman 4
Kırıkkale 1
Batman 4
Şırnak 2
Bartın 2
Ardahan 0
Iğdır 0
Yalova 1
Karabük 0
Kilis 0
Osmaniye 3
Düzce 2
Yorumlar
Kalan Karakter: