ENERJİDE \'KAYA GAZI\' HEYECANI

  Shell'le anlaşma imzalayan kurum, ExxonMobil ile işbirliğini açıkladı. Birçok firma ile görüşmeler sürüyor. "Türkiye'nin kayalarında, 40 yühk petrol ve gaz ihtiyacını karşılayacak gaz var!.." Bu sözler Türkiye PetrolJeo loğları Derneği Başkanı İsmail Bahtiyar'a ait. Bahtiyar, bu konudaki araştırmalarıyla tanınan bir jeolog. Görüsünün, kaya gazının bütün dünyada ve Türkiye'de giderek önem kazanacak bir enerji kaynağı olması bakımından değilse de ileri sürdüğü potansiyelin büyüklüğü bakımından tartısılacağı kesin..."40 yıllık petrol ve gaz ihtiyacını karşılayacak' bir potansiyelden söz etmek, Türkiye'nin petrol ve gaz ithalatına 55 milyar dolar ö ği dikkate alındrğında 2.2 trilyon dolarlık bir potansiyelden söz etmek anlamına geliyor! Peki devlet bunun farkında değil mi, bu potansiyelin çıkarılması, ekonomiye kazandırılması için ne yapılıyor? Evet, devlet de farkında, uluslararası petrol devleri de. Açıklamayı Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) Genel Müdürü Mehmet Uysal yapmıştı, 12 Mart'ta. "ExxonMobil, Türkiye'nin kaya gazı potansiyeline istinadenbu alanda oyuncu olmak istiyor." ExxonMobil'le anlaşma yapıldı. Shell'le de daha önce Kasım 2011'de 3 ruhsatı kapsayacak şekilde ortaklık anlaşması imzalanmıştı. TransAtlantic ve Valeura adlı şirketler, TPAO ile ortaklaşa kaya gazı potansiyelini araştırdı. Bu şirketler, sismik çalışmalardan yola çıkarak Trakya ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde 'dünya çapında kayda değer7 rezervlerin yanı sıra Türkiye çapında başka bölgelerde de daha düşük de olsa bir potansiyelin ğunu saptadılar. Başka bir şey daha oluyor; TPAO Arama Daire Başkanlığı Danışman Jeofizik Mühendisi Atilla Aydemir, DÜNYA'ya açıkladı: "Bu yıl içinde kazma çalışmalarına başlayacağız. 2007'den bu yana araştırıyoruz. TPAO'nun çok ciddi çalışmaları var. Bu konuda tecrübeli firmalarla görüşmelerimiz devam ediyor. Değişik firmalarla ortaklık yaparak, operasyon düzenleyerek, strateji geliştiriyoruz. Türkiye'de yatırım yapmak isteyen herkese TPAO'nun kapıları açık."  SHELL 3 LİSANS ALDI EXXONMOBIL PİYASAYA GİRDİ  Kaya gazı, bir süredir enerji çevrelerinin gündeminde bir konu ancak kamuoyu için yeni bir kavram. Bu yüzden ExxonMobil'le işbirliği haberlerini "görenlerin çoğunun verebileceği tek tepki, 'Ne kayası, ne gazı, ne potansiyeli?' olabildi. Kaya (şist) petrolü ve gazı son yıllarda alternatif kaynaklar olarak büyük gürültü koparsa da, yakın a dek kayda değer potansiyeli ülkeler arasında Türkiye'nin bulunduğu bölgeden hiçbir ülkenin adı yoktu. Ancak anlaşılan o ki, Latin Amerika, Asya ve Avrupa'daki birçok başka ülkeyle beraber Türkiye'nin de hayli göz drur bir kaya gazı potansiyeli var." (TEPAV değerlendirme notu) Evet, Türkiye'nin potansiyeli var. Bunun bir başka kanıtı da ABD Enerji Enformasyon İdaresi'nin (EIA) dünya kaya gazı haritası. Türkiye, haritada, potansiyel sahibi ülkeler arasında gösteriliyor. Dünyada bu önemli enerji kaynağına ilgi artıyor. Gelişmiş birçok ülkede büyük yatırımlar yapılıyor. Kaya gazına ilgiyi artıran sadece petrol ve doğalgaz kaynaklarının azalması değil; aynı da petrol coğrafyasındaki siyasi karışıklıklar, arz ve fiyat istikrarsızlıkları da etkili oluyor. Çok dikkat çekici raporlar var. Örneğin Amerikan bankacılık devi Citigroup'un hazırladığı bir enerji raporuna göre zengin kaya gazı rezervleri sayesinde Kuzey Amerika kıtası gelecekte kritik bir enerji coğrafyası haline gelebilir. EIA'nın haritası da Amerika kıtasının büyük şansına işaret ediyor.  ABD GAZI BULDU, 26 LNG TESİSİNİN YAPIMI DURDU  TPAO Arama Daire Başkanlığı Danışman Jeofizik Mühendisi Atilla Aydemir, ABD'de kaya gazı ile ilgili gelişmeleri şöyle anlattı: "ABD'de 1980'liyılların başından itibaren şeyi gazı deneme üretimi yapıldı, 1990'lı yıllarda ilk başarılar sağlandı. Bu ciddi üretim artışlarına sebep . ABD'de bu olay tüm dengeleri değiştirdi. ABD, dışarıdan gaz ithal eden ve dünyanın en fazla gaz tüketen ülkesidir. Şeyi gaz üretiminin başlamasıyla ABD'de çok şey değişti. Gaz fiyatları inanılmaz oranda düştü ve 26 tane LNG tesisinin yapımı durduruldu. 2020 yılından itibaren ABD'nin iç tüketimi ile iç üretimi birbirini karşılayacak ve 2020 yılından sonra artık ABD gaz ihraç eden bir ülke haline gelecek. En vahim durumda Rezervleri bilinen yataklar Rezervleri bilinmeyen yataklar D Rapora dahil edilen ülkeler D Raporda yer almayan ülkeler Dünyada kaya gazı rezervlerinin dağılımı  KAYA GAZI NEDİR, NASIL ÇIKARILIYOR? Kaya gazı, küçük taneli tortul kayadan n (şeyi) gözen eklerinde yer alan petrol veya doğal gazı tanımlıyor. Petrol sektöründe 'ankonvansıyonel kaynaklar' olarak ifade ediliyor. Petrol ve dogalgazı sünger gibi emen ve böylece zengin bırpotansıyel barmdırabılen Şist adı verilen belli bir tur kayaç oluşumunda sıkışıp kalmış gazlardan elde ediliyor. Çıkarılması ıçm hidrolik yöntemde gaz taşıyan kaya katmanları içinde kırılmalar üretilip yeryüzüne çıkarmak için su basıncı kullanılıyor. Çevresel etkilen bakımından hidrolik çatlatma yöntemi Batı Avrupa'dır. 2035'li yıllarda hiç gazı kalmayacak. Şu anda dünyada şeyi gazdan üre tim yapılan ilk yer ABD, ikinci yer ise Türkiye'dir." ABD POTANSİYELİ İÇİN UZMANLAR, 'DEVRİM' DİYOR  Kaya gazı ile ilgili gelişmelerin ABD enerji piyasasındaki yankıları konusunda Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı'nın (TEPAV) Leyla Karakaya tarafından hazırlanan değerlendirme notunda şöyle anlatılıyor: "Kaya gazı ABD doğalgaz piyasasında o büyük bir etki yaptı ki uzmanlar burada bir devrimden söz eder . Geleneksel olmayan doğalgazın ısıl değeri eksel gazdan düşük olsa da, yüz tartışılıyor. Çok basit bırsûrec değil üstelik maliyetli. Yüzlerce kuyu açılması, bu kuyuların yüzlerce minik boru hattıyla birbiri erme bağlanması cerekıyor. Gazın çıkarılması ıçm kullanılan maddeler yer altı sularına karışarak kırlılıkyaratıyor. Gazın bir kısmı atmosfere karışarak sera gazı etkisi yaratıyor. Ayrıca, yer altı n m bileşimim ve yapısını değiştiren yöntemler yer sarsıntılarına olabiliyor. Nükleer enerji ile aynı boyutlarda değilse de, kaya gazı da özellikle Avrupa'da kendi ne bir düşman güruhu yaratmayı başarmış bulunuyor." yıl yetecek rezerv bulunmasıyla, ABD enerji alanında kendine yeterlik (bir an için bunun ABD dış politikası üzerindeki etkisini değerlendirin) ve Rusya'yı da geçerek dünyanın en büyük doğalgaz üreticisi unvanını (şimdi de bunun Rus dış politikası üzerindeki etkisini düşünün) kazandı. Aynı dönemde, gün aşın dünyanın bir yerinde bulunduğu açıklanan rezervlerle, kaya gazıbaşka ülkelerce de bir seçenek olarak ele alınmaya başladı."  KUZEY AFRİKA VE ÇİN'DE BÜYÜK REZERVLER VAR  Avrupa ve Afrika'nın kuzeyi ve Çin de şanslı bölgeler arasında. Rusya, Irak, İran, Suudi Arabistan gibi petrol zengini ülkeler bu haritaya göre petrol ve gaz kaya gazı potansiyeli açısından olumsuz görünmesine rağmen, henüz araştırılmamış alanda yer alıyorlar. Ama Türkiye potansiyel alanlar arasında gösteriliyor, Trakya ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde kaya gazı rezervleri var. Citigroup'un raporuna göre kaya gazı üretimi 2020'de günde 3.8 milyon varile ulaşacak. Bu yeni üretim kaynağı da küresel üretime yüzde 7 katkı sağlayacak. Aynı da 2020'ye petrol ve doğal gaz çıkarma sektöründe doğrudan istihdam edilmek üzere 550 bin yeni iş pozisyonunu yaratılabilecek. ABD Enerji Enformasyon Dairesi'ne (EIA) göre ABD'nin teknik olarak elde edilebilir 860 trilyon kübik fit kaya gazı rezervi bulunuyor. Çin'de 1.275 trilyon, Arjantin'de 774 trilyon, Meksika'da 681 trilyon, Güney Afrika'da 485 trilyon, Avustralya'da 396 trilyon, Kanada'da 388 trilyon, Libya'da ise 290 trilyon, Cezayir'de 231 trilyon, Brezilya'da 226 trilyon, Polonya'da 187 trilyon, Fransa'da 180 trilyon kübik fit kaya gazı rezervi bulunuyor.  İNGİLTERE'DE HÜKÜMET ÜLKE ÇAPINDA ARAMA İZNİ VERDİ  The Guardian gazetesinde çıkan bir habere göre İngiltere'de hükümet, mevcut kuyular üzerindeki güvenliği tehlikeye atma endişeleri ve iki depreme olmasına rağmen şeyi gazı çıkarılması için tartışmalı kırma işleminin bütün İngiltere'ye yayılması için izin verdi." "Trakya ve Güneydogu'da 'dünya çapında' rezervler var" Türkiye'nin kaya gazı potansiyeli konusunda üzerinde henüz uzlaşma sağlanmış kesınlıkleryok. Türkiye Petrol Jeologları Derneği Başkanı ismail Bahtiyar'a göre teknik olarak çıkarılabilir rezerv 1.8 trilyon metreküp (63.5 trilyon kübik fit) düzeyinde. Bu da Türkiye'ye 40 yıl yetecek bir miktara denk geliyor. TransAtlantic ve Valeura'nın araştırmasında rakam verilmemekle birlikte, Türkiye'nin kaynağı ıcın 'dünya çapında kayda değer' ifadelen kullanılıyor. MTA'nın bazı araştırmaları lokal rezervleri saptıyor. Ereği ı-Bor çukurunda 8 milyar ton potansiyel rezerv bulunduğu saptanmış durumda. TPAO, kça ihtiyatlı açıklamalar yapıyor. TEPAV değerlendirme notunda kaya gazı potansiyeli ile ilgili su açıklamalar yer alıyor:'Türkiye'nin kaya gazı potansiyelinin siyasetçilerin ve yatırımcıların dile getirdiği boyutlarda olup olmadığını da henüz bilemiyoruz. (...) TransAtlantic ve Valeııra adlı şirketler, satın alma ve bırlesmeleryoljyla piyasaya giren ve TPAO ile ortaklasa kaya gazı potansiyelini araştıran ilk Şirketler lar. Söz konusu şirketler, sismik çalışmalardan yola çıkarak kuzeybatı ve güneydoğudaki yörelerde 'dünya çapında kayda değer' rezervlerin yanı sıra Türkiye çapında başka bölgelerde daha dusuk de olsa b ir potansiyeli n ğunu ifade ediyor. Bugüne dek keşfedilen potansiyel, anlaşılan dünya devlerini Türkiye'de kaya gazı üretiminde rol li-">li konusunda heveslendırmeye yetmiş. Önümüzdeki günlerde bu alanda büyük bir hareketlilik beklenebilir. Türkiye'nin enerji ve ekonomi alanındaki karar alıcılarının carı acık konusunda (yerli konuru çevresel etkisi kabul edilebilir bir seçenek olara k ortaya koyacak ve nükleer enerjiyi büyük protestolara ve dünyadaki tersine akıma rağmen kovalamayı sürdürecek ) çaresiz klarını net biçimde biliyoruz. Dolayısıyla hükümet büyük olasılıkla kaya gazı alanında da ekolojik kaygıları ya da toplumsal itirazları ciddiye almayacak. Ancak Türkiye'nin kaya gazı rezervlerinin hacmen yeterli ve çıkarılmaya elverişli olup olmadığını gösterecek. Bu yeni kaynak Türkiye'nin dertlerine derman olacak mı, bekleyip göreceğiz." Bahtiyar: Rezerv 13 trilyon metreküp, bunun 1.8 trilyon metreküpü çıkar Türkiye Petrol Jeologları Derneği Yönetim Kurulu Başkanı İsmail Bahtiyar: "Ülkemizde potansiyel alanlar, Güneydoğu Anadolu ve Trakya Bölgesı'dır. Herıkı bölgede tahmin edilen yerinde şeyi ve sıkı kumtaslarında yer alan rezerv 13 trilyon metreküp (459 trilyon kübik fit) iken, teknik olarak üretilebilir miktarın ise, ABD'deki kurtarım oranları göz önüne alındığında 1.8trilyon metreküp (63.5 trilyon kübik fit) ğu düşünülmektedir. Tabu ki, bu veriler açılacak kuyularda alınacak veriler ve yapılacak çatlatma operasyonları sonrası kesinlik kazanacaktır. Ancak, söz konusu potansiyelin Ülkemizin 2011 yılı tüketimi (43.8 milyar metreküp) itibarıyla, 40 yıllık ihtiyacını karşılayacak düzeyde olabileceği gerçeği ne önemli bir potansiyelden söz ettiğimizi açıklamaya yetecektir. Türkiye'nin mevcut petrol kanunu yabancı yatırımcılar ıcın cazip aklar sunuyor. Önümüzdeki dönemde, tanıtım faaliyetleri ve operasyonların başlaması ile Türkiye'nin yabancı yatırımcıların ilgi odağına oturması mümkün. Mevcut Petrol Kanunu kapsamında, yatırımcı ürettiği petrol veya doğal gazın yüzde 60'ını kar olarak alabiliyor. Güncel veriler ışığında, bir adet dik kuyu maliyetleri yaklaşık 10 milyon dolar, yatay kuyular ise 15 milyon dolarcıvarında. Faaliyetlerin yoğunlaşması neticesinde, bu maliyet azalabilir." Aydemir: Strateji geliştiriyoruz yatırım için kapılarımız acık Meltem GÜNDÜZ Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) Arama Daire Başkanlığı Danışman Jeofizik Mühendisi Atılla Aydemir: 'Türkiye'de şeyi gaz konusundaki calısmalar2ÛÛ7'de başladı, 2ÛÛ8'de hızlandı. Türkiye'de yeni bilinmesine rağmen çok hızlı bırogrenme eğrisi var. Türkiye'deki rezervler konusunda net bir rakam vermek güç. Özel bazı çalışmalar yaptık. Rezerv konusunda bir rakam vermek ıcın öncelikle kuyuların açılması lazım. Henüz kuyu kazma aşamasına gelemedik. Bu yıl kazma çalışmalarına başlayacağız. BU kapsamda TPAO'nun çok ciddi çalışmaları var. Shell firması ile geçtiğimiz Kasım ayında 3 ruhsatı kapsayacak ortaklık anlaşması imzaladık, ilk çalışmalar bu yıl başlayacak